932 replies to this topic

[hiendde]

848. Đoạn Kiều Diệu Luân thiền sư.


Đoạn Kiều Diệu Luân thiền sư đọc bài kệ của Phó đại sĩ (xem công án 263) bèn làm một bài kệ bình xướng (để phê bình, khen ngợi, hoặc đưa ra một quan điểm khác) như sau:
狗走 抖 擻 口
Cẩu tẩu đẩu tẩu khẩu
猴愁 摟 摟 頭
Hầu sầu lâu lâu đầu
瑞嚴 門 外 水
Đoan Nghiêm môn ngoại thủy
自古 向 西 流
Tự cổ hướng tây lưu

Chó chạy há mõm
Khỉ buồn ôm đầu
Sông ngoài Đoan Tự
Hướng Tây từ lâu.
(Sinh hoạt Thiền)
Con chó khi chạy đầu lắc lư, há mõm, thè lưỡi; con khỉ cổ ngắn, khi buồn so vai rụt cổ, chỉ thấy đầu; con sông ngoài chùa Đoan Nghiêm từ cổ vẫn chẩy về hướng tây. Tất cả những sự kiện mô tả trên đều là sự thật không biến đổi, là chân lý. Ông đồng ý với những gì Phó đại sĩ kể “Tay không cầm cuốc . . . “Nói cách khác là mô tả cảnh giới Thiền “tất cả đều không” của triết lý kinh Kim Cương. Để miêu tả cảnh giới vốn không thể nói được này chỉ còn cách dùng phương thức mâu thuẫn như nói lông rùa, sừng thỏ. Nói lông rùa đen là sai, nói xanh, đỏ tím, vàng cũng sai nốt vì rùa vốn không có lông. Vì vậy kinh điển thường nói “không thể nói.” Nhưng nếu không nói thì làm sao giảng Đạo cho chúng sanh? Vì vậy nhà Thiền thường dùng 3 loại phương pháp:
1/ dùng sự mâu thuẫn
2/ không trả lời vào câu hỏi
3/ dùng thể ngữ.

[hiendde]

849. Vẽ bát quái.


Lâm Tế thường dùng gậy để khai ngộ thiền sinh (xem công án 554) Kinh Sơn Cảo thiền sư làm một bài kệ ca tụng:
五月 五 日 午 時 書
Ngũ nguyệt ngũ nhật ngọ thời thư
赤口 毒 吞 盡 消 除
Xích khẩu độc thôn tận tiêu trừ
更饒 急 急 如 律 令
Cánh nhiêu cấp cấp như luật lịnh
不須 門 上 畫 蜘 蛛
Bất tu môn thượng họa tri thù

Muốn trừ được mọi bịnh
Tết Đoan Ngọ đúng trưa
Nuốt vào bụng lá bùa
Cấp, cấp như luật lịnh
Từ nay chẳng vẽ nữa
Mạng nhện trên cánh cửa.
(Sinh hoạt Thiền)
Theo tục lệ thì 12 giờ trưa tết Đoan Ngọ là giờ rất linh, vẽ bùa nuốt vào bụng sẽ trừ hết mọi bịnh tật, tai nạn, phiền não. Cấp cấp như luật lịnh! (mau mau làm theo lịnh): đây là câu thường nói của các thầy phù thủy khi sai bảo quỷ thần, sau đó không phải vẽ hình bát quái (giống như mạng nhện) lên cửa nữa. Bùa ở đây là chỉ phương pháp dùng gậy của Lâm Tế đả phá tất cả mọi phiền não, chấp trước. Trong công án số 554 gọi ông tăng vái lạy là Giáp; ông tăng không vái lạy là Phi Giáp. Theo thường lý nếu Giáp không đúng thì Phi Giáp phải đúng; nếu Phi Giáp không đúng thì Giáp phải đúng. Nhưng ở đây Giáp và Phi Giáp đều không đúng vì đều bị đánh. Đó là dùng phương thức mâu thuẫn để diễn tả triết lý: tất cả đều không vậy. Nếu tất cả đều không thì làm gì còn ma quỷ mà phải vẽ bát quái lên cửa để trừ nữa?

[hiendde]

850. Sám hối với ai?


Một ông tăng hỏi Vân Môn:
- Giết cha, giết mẹ thì sám hối trước Phật; giết Phật, giết tổ thì sám hối với ai?
- Lộ.
(Thiền ngộ)
Lâm Tế lấy vô minh là cha, tham ái là mẹ để trả lời. Vì vậy nửa câu trên là phải bỏ hết phiền não (giết cha) là chấp trước (giết mẹ). Nửa câu dưới là cũng không chấp thánh cảnh (giết Phật, giết tổ). Câu trả lời của Vân Môn “Lộ”, nghĩa là hiển lộ. Đối với ông những gì tai nghe, mắt thấy đều là Phật tánh hiển lộ.

[hiendde]

851. Tống Thái Tông.


Một hôm, Tống thái tông giơ một cái bát lên hỏi thừa tướng Vương Tùy:
- Tại sao ở Đại dữu lãnh Minh thượng tọa giơ lên không nổi mà nay quả nhân lại giơ lên được?
Vương Tùy không trả lời được.
(Chích thủ chi thanh)
Trong công án này Tống thái tông (hay người đặt ra công án)
đã coi nhẹ tính cách siêu nhiên của các hiện tượng.

[hiendde]

852. Bàn luận về Phật pháp.


Nam Tuyền bảo đại chúng:
- Canh ba tối qua Văn Thù và Phổ Hiền bàn luận về Phật pháp; ta đánh họ 30 gậy và đuổi đi Nhị Thiết Vi Sơn.
Triệu Châu bước ra khỏi chúng thưa:
- Ai ăn gậy của hòa thượng?
- Vương lão sư (Nam Tuyền tự xưng) sai chỗ nào?
Triệu Châu vái lạy.
(Chích thủ chi thanh)
Nam Tuyền ám chỉ bàn luận về Phật pháp là thừa. Triệu Châu ám chỉ Nam Tuyền cũng phải ăn gậy vì bàn về sự thừa của sự bàn luận cũng là thừa. Cũng còn một ý nữa là nếu dùng gậy có thể giải quyết được mọi vấn đề thì chúng con chẳng nên đánh cho hòa thượng vài gậy sao?

[hiendde]

853. Buồm cũ chưa treo.


Một ông tăng hỏi Nham Đầu:
- Khi buồm cũ chưa treo thì sao?
- Cá nhỏ nuốt cá lớn.
- Treo rồi thì sao?
- Con lừa ăn cỏ ở sân sau.
Hư Đường hỏi Nam Phố:
- Buồm cũ chưa treo thì sao?
- Núi Tu Di trong mắt côn trùng.
- Treo rồi thì sao?
- Hoàng Hà chảy về hướng Bắc.
(Chích thủ chi thanh)
Buồm cũ chưa treo chỉ chưa ngộ; treo rồi chỉ đã ngộ. Đối thoại lập lại 2 lần nhưng ý nghĩa không khác. Khi cố gắng cầu “ngộ” thì “ngộ” được coi như cái gì siêu phàm, nhưng khi ngộ rồi thì thấy vạn vật vẫn chỉ bình thường.

[hiendde]

854. Pháp Vân thị chúng.


Hòa thượng Pháp Vân bảo đại chúng:
- Vào năm Hy Ninh thứ 2 lão tăng coi việc sổ sách ở phủ
Phụng Tường. Năm đó núi Hoa Sơn bị xụp, nhà cửa trong vòng 80 dặm đều bị vùi lấp. Bọn hậu bối các ngươi làm sao biết được việc này.
(Chích thủ chi thanh)
Ở đây chúng ta chỉ nên xét giá trị bề mặt của công án, thiền sư chỉ là một vị thầy theo đúng nghĩa của chữ thầy; nhưng nếu chúng ta coi nhẹ công án này thì có lẽ chúng ta đã quá giác ngộ

[hiendde]

855. Hoàng Long Hối Cơ.


Hoàng Long Hối Cơ hỏi Nham Đầu:
- Ý của tổ sư từ Tây sang là gì?
- Ngươi có biết làm sao rửa tay nhớp không?
- Dạ biết!
- Vậy đi rửa đi!
Hoàng Long nghĩ toát mồ hôi cũng chẳng hiểu gì; sau lại gập Huyền Tuyền và đặt cùng câu hỏi. Huyền Tuyền giơ trùy đập quần áo lên; Hoàng Long vẫn không hiểu. Huyền Tuyền lại giơ trùy lên một lần nữa. Hoàng Long liền ngộ.
(Nhất vị thiền, quyển Nguyệt)
Đi rửa tay, giơ trùy đập quần áo lên đều chỉ phải trừ bỏ những dính dấp, bụi bậm trói buộc. Mục đích của Thiền là chỉ cho người tu biết tự mình có trí tuệ Bát Nhã. Nếu đem câu đáp mà bảo cho thì dù người tu có tham cứu đến năm lừa cũng không khai ngộ được (Trong 12 con giáp không có con lừa, ý nói chẳng bao giờ ngộ).

[hiendde]

856. Cối xay tám góc bay trong không.


Ở Nhật Bản vào cuối thời Liêm Thương, Lâm Tế tông phát triển rất mạnh, lấn áp vào địa bàn của cựu Phật giáo. Cựu Phật giáo thấy cơ nguy bèn thượng tố lên Hậu Đề Hồ Đế. Kết quả quyết định một cuộc pháp chiến ở điện Thanh Lương. Đại biểu cho cựu Phật giáo là Huyền Huệ, Hư Thánh; đại biểu cho tông Lâm tế là Đại Quang quốc sư và đồ đệ là Tông Phong. Vì Đại Quang bị cảm nên chỉ có một mình Tông Phong tham gia Pháp chiến.
Huệ Huyền hỏi:
- Thế nào là ngoài giáo truyền riêng?
Tông Phong đáp:
- Cối xay tám góc bay trong không.
Huệ Huyền không hiểu hàm ý của câu nói chịu thua, thối lui.
Sau đó liên tục 7 ngày đêm tranh luận, cuối cùng Thiền tông đạt được thắng lợi.
(Thiền ngộ)
Đối với người ngày nay, cối xay 8 góc bay trong không cũng như hỏa tiễn bắn lên mặt trăng, chẳng có gì là ly kỳ. Nhưng ở thời xưa đây là một chuyện không thể nghĩ bàn. Những chuyện siêu việt thường lý đều do tự giác căn nguyên của nhất tâm rồi liền sản sinh công năng diệu dụng vô cùng của tâm.

[hiendde]

857. Hoằng Nhất.


Có một lần, Hoằng Nhất pháp sư hướng về vị trụ trì thô lỗ, ngạo mạn của một chùa quê, hành lễ ngũ thể đầu địa, một nghi thức dùng lễ Phật, Bồ tát. Ông lạy rất cung kính, hoan hỉ. Người tùy tùng rất ngạc nhiên và bất mãn, hỏi ông lý do, ông trả lời:
- Ta lạy Phật tánh của ông ta.
(Nhất vị Thiền , quyển Hoa)
Tất cả mọi sự vật đều là Phật tánh hiển lộ, huống hồ là ông tăng nhà quê đó.

[hiendde]

858. Viễn Bá.


Viễn Bá có nhiều đệ tử, chúng tăng từ xa đến tham phỏng cũng đông. Một hôm ông dẫn một thiếu nữ về phòng, đóng cửa lại , rất lâu mà không thấy ra. Đệ tử bàn cãi xôn xao, sư phụ dẫn gái vào phòng thật đáng nghi, lại sợ tín chúng biết được đồn đãi khắp nơi. Một đệ tử nhịn không được chạy đến phòng sư phụ, nhìn qua cửa sổ thấy thiếu nữ lộ bán thân, lưng trần nõn nà, tóc huyền xõa ngang vai, sư phụ đang xoa lưng nàng. Người đệ tử nổi giận, đạp cửa xông vào hét lớn:
- Sư phụ, sao dám làm chuyện này?
Thiếu nữ bị tiếng hét thất kinh ngoảnh mặt lại nhìn. Người đệ tử đứng xững, nói không ra lời. Thì ra thiếu nữ bị cùi, mặt mũi không còn nhân dạng, sư phụ đang thoa thuốc cho nàng.
- Chuyện này ngươi làm lại càng tốt.
Vừa nói thiền sư vừa đưa lọ thuốc cho đồ đệ. người đệ tử hổ thẹn, hối hận quỳ ngay xuống tạ tội.
(Nhất vị Thiền, quyển Hoa)
Chính mắt nhìn thấy cũng chưa chắc đã là sự thật.

[hiendde]

859. Xem kinh.


Triệu Châu hỏi một ông tăng:
- Một ngày xà lê xem bao nhiêu kinh?
- Bẩy, tám hoặc mười quyển.
- Xà lê chẳng biết xem kinh.
- Hòa thượng một ngày xem bao nhiêu kinh?
- Lão tăng một ngày chỉ xem một chữ.
(Niêm hoa vi tiếu)
Xem kinh không phải là xem nội dung văn tự, đuổi theo mặt chữ; xem kinh là xem đại ý Phật pháp. Do đó xem một chữ là đủ vậy.

[hiendde]

860. Người trong nhà.


Già Da Xá Đa tôn giả (tổ 18 Thiền tông Ấn Độ) muốn vào phòng Cưu Ma Đa La (tổ 19 Thiền tông Ấn Độ). Đa La đóng cửa lại, Xá Đa đứng đợi rất lâu mà cửa không mở, bèn gõ cửa. Đa La trả lời:
- Trong nhà không có người.
- Người nói: trong nhà không có người, là ai?
Đa La bèn mở cửa.
(Nhất vị Thiền, quyển Nguyệt)
Trong nhà không có người chỉ là lời nói thác. nếu là người thường thì sẽ hỏi “Nếu ngươi không phải là người thì là giống gì?” Xá Đa chỉ dùng một câu hỏi đủ khiến Đa La phải đi ra. Trong Thiền tông “người trong nhà” có ý nghĩa thâm sâu như câu nói của Đại Huệ “Thiền không ở chỗ tĩnh, không ở chỗ động, không ở chỗ phân biệt, không ở chỗ ứng duyên hàng ngày. Tuy nhiên như vậy nhưng không được xả bỏ chỗ tĩnh, chỗ động, chỗ phân biệt, chỗ ứng duyên hàng ngày, bỗng nhiên mở mắt tất cả đều là việc trong nhà.” Đối với người giác ngộ, trong nhà ngoài nhà đều là cảnh tốt, vì trong ngoài đều là một.

[hiendde]

861. U Thê.


Chư tăng xây thọ tháp cho sư xong, sư dẫn chúng đến xem tháp, vào tháp ngồi và nói:
- Một tháp không phiền hai chủ.
Rồi cáo tịch.
Chúng tăng gọi:
- Hòa thượng trụ thế nhiều năm, không thể ra đi tùy tiện như thế!
Sư bèn theo chúng trở lại. Chủ sự bèn biện trai; sư lại thượng đường bảo chúng:
- Không được gọi là có, cũng không được gọi là không; không biết gọi là gì?
Có ông tăng bước ra thưa:
- Nghe nói hòa thượng có câu: Không được gọi là có, cũng không được gọi là không, không biết hòa thượng gọi là gì?
Sư trân trọng cáo tịch.
(Minh tâm kiến tánh thoại thiền tông)
Pháp sinh diệt không thể nói là có, cũng không thể nói là không. Sư khi lâm chung đề ra vấn đề này hy vọng tăng chúng thể ngộ sự siêu việt sinh diệt. Chư tăng không ngộ, sư chỉ còn cách trân trọng cáo tịch; do đó tất cả thị phi đều im bặt.

[hiendde]

862. Trúc biếc hoa vàng.


Hoa Nghiêm tọa chủ hỏi Đại Châu:
- Thiền sư vì sao không chấp nhận “Xanh xanh tạp trúc đều là pháp thân, xum xuê hoa vàng thẩy đều bát nhã”?
- Pháp thân không tượng, đáp lại tạp trúc mà thành hình. Bát nhã vô tri đối hoa vàng mà hiển tướng. Không phải vì có hoa vàng tạp trúc mà có bát nhã, pháp thân; cho nên kinh nói “Pháp thân Phật như hư không, ứng vật hiện hình như trăng trong nước. Hoa vàng nếu là bát nhã thì bát nhã cũng như vô tình. Nếu tạp trúc là pháp thân thì tạp trúc có thể ứng dụng, tọa chủ hiểu không?
- Không hiểu ý này.
- Đối với người kiến tánh nói được, không được đều được, tùy dụng mà nói. Đối với người chưa kiến tánh nói tạp trúc liền chấp tạp trúc; nói hoa vàng liền chấp hoa vàng.; nói pháp thân liền chấp pháp thân, nói bát nhã mà không biết bát nhã. Do đó, khởi nên tranh biện.
(Minh tâm kiến tánh thoại thiền tông)
Pháp thân và bát nhã đều ở khắp nơi. Huệ Trung (trong công án 866) đứng trên lập trường tự tánh (Thể); Đại Châu đứng trên lập trường thể tướng (Dụng). Nói về Thể thì mọi pháp đều thuộc Tánh tông, nói về Dụng thì mọi pháp đều thuộc Tướng tông; quan sát dưới góc độ khác nhưng tánh siêu việt chỉ là một. Do đó Diệu Hỷ nói “Một người được Thể, một người được Dụng. người được Dụng kiến lập trên sự, người được Thể đứng trên lý mà tảo trừ, không thọ một hạt bụi.” Thiền sư tùy nghi nói pháp, không chấp thị phi không quản nói tánh, nói tướng, tùy cơ ứng biến.